Susmaqmı, danışmaqmı?

 Tez-tez eşidirik bu məsəli: “Danışmaq gümüşdürsə, susmaq qızıldır”. Adətən, bunu nisbətən yaşlı adamlar özlərindən yaşca xeyli kiçik olanlara tövsiyə kimi deyirlər. Lakin ətrafımıza, həyatımız boyu rastlaşdığımız, oxuyub eşitdiyimiz hadisələrə xəyalən nəzər yetirdikcə anlayırıq ki, susmaq heç də həmişə qızıl deyilmiş. Elə məqamlar var ki, o məqamlarda mütləq danışmalısan...

Bu hekayəmizin qəhrəmanları da müasir dövrümüzün məktəblərinin birinin müəllimi və şagirdləridir.

Asəf məktəbin ən ipə-sapa yatmayan şagirdi idi. Nə sinif yoldaşları ilə qaynayıb-qarışırdı, nə dərslərdə daim iştirak edirdi, nə də kitab-dəftər gəzdirirdi. Özü kimi bir neçə dostu da vardı. Səhər evlərindən çıxıb məktəbə gəlir, sonra burada birləşib yaxınlıqdakı parka yollanır, orada ta dərslər bitənə qədər hay-küylə oynayır, hərdən də ağacların dibinə çəkilib siqaret çəkirdilər. Məktəb nəzarətçisinin gözündən yayına bilmədikləri günlərdə isə mərtəbələr arasında boş-bekar gəzib-dolaşır, gah da pilləkənlərin altında pusqu qurub başqa şagirdlərə söz atır, qorxudub onlara su, yemək almağa məcbur edirdilər. Nə direktoru, nə dərs hissə müdirlərini, nə digər müəllimləri dinləyir, dəfələrlə müəllimlər otağına gətirilib xəbərdarlıqlar, danlaqlar eşitsələr də, oranı tərk edəndən dərhal sonra yenə də əvvəlki hallarına qayıdırdılar. Valideynləri məktəbə çağırmaq da fayda vermirdi, çünki onlar da başlarını çarəsizcə bulayıb eyni şikayəti edir, nəyinsə dəyişəcəyini məktəbdən gözləyirdilər. Həmin “nəsə” isə dəyişmirdi... Ta ki Nərminə müəllimənin gəlişinə qədər.

Nərminə müəllimə bu məktəbə Ədəbiyyat müəllimi kimi gəlmişdi. Direktor isə Asəfgilin oxuduğu 9-cu sinfin rəhbərliyini yeni gələn bu müəlliməyə həvalə edib, ayrı müəllimlərin yaxın düşmək istəmədiyi vəzifəni tapşırmağa adam tapdığı üçün sevinmişdi. Nərminə müəllimə məktəb direktoru Mirzə müəllimlə birlikdə sinfə ilk dəfə daxil olduğu gün təəccübündən nə edəcəyini sanki bir anlıq unutmuşdu. Qapısının dəstəyi qırılmış, pəncərə şüşələri sınmış, hər yerinə kağız, yemək qalığı səpələnmiş sinifdəki partaların arxasında cəmi üç şagird vardı: nə barədəsə qızğın söhbətə başları qarışımış iki qız və telefonundakı oyuna qapılıb ətrafda nə baş verdiyini hiss etməyən oğlan.

- Salam, uşaqlar! – deyə direktor sərt baxışlarla uşaqları süzüb ucadan demişdi, - hanı bəs qalanları?

Uşaqlar cəld ayağa qalxıb direktorun salamını almışdılar. Qızlardan biri isə digər uşaqların məktəbə gəldiklərini, lakin “haralardasa buralarda” olduqlarını söyləmişdi. Direktor başını bulayıb əsəbi halda pəncərəyə sarı getmiş, məktəbin həyətindəki ağacların altında toplaşıb qızğın mübahisə edən şagirdləri səsləmişdi:

- Gəlin görüm bura! Tez olun!

Bir azdan sinfə daha beş nəfər daxil olmuşdu. Direktor Nərminə müəlliməni onlara təqdim edib, yeni sinif rəhbərlərini incitməməyi dönə-dönə tapşırmış və sonra müəlliməyə uğurlar diləyərək çıxmışdı.

Nərminə müəllimə artıq çətin bir siniflə üz-üzə dayandığını anlamışdı. Bu, onu qorxutmurdu, çünki əvvəlllər işlədiyi məktəbdə də belə siniflər görmüş, ən çətin şagirdlərlə dil tapmağı bacarmışdı. Demək, bu dəfə də onu maraqlı və qalib gəlməli olduğu sınaq gözləyirdi. Sinifdə olan şagirdlərlə tanışlıqdan sonra hər kəsin ev telefon nömrəsini dəftərə qeyd edib, ədəbiyyatın, mütaliənin insan həyatındakı önəmli rolundan danışdı. Dərsin sonunda evə tapşırıq verməyib, sadəcə, hər kəsin sabah bir nəfər kimi məktəbə gəlməsini xahiş etdi.

- Sizə sürprizim olacaq! – dedi, - əgər hamı gəlsə!

Onun tələb yox, məhz xahiş etməsi, üzündəki xəfif təbəssümü şagirdləri bir qədər çaşdırmışdı. Onlar təəccüblə bir-birlərinə baxıb gülümsəyir, maraqla müəlliməni süzürdülər. Baxışları ilə sanki “bu necə müəllimdir, başqaları üstümüzə qışqırır, dinləyən yoxdur, gülümsəməklə, xahiş etməklə kim sözəbaxan olar ki?” deyirdilər...

Dərsin sonunda isə müəllimənin özünü sürpriz gözləyirdi. Zəng vurulan anda sinfin qapısı açılmış, Asəf və dostları hay-küylə içəri girmiş, ilk dəfə gördükləri müəlliməyə ani maraqla baxıb başlarıyla salam vermiş və gülə-gülə, heç bir icazə almadan yerlərinə keçmişdilər. Asəfin əlində təsbeh vardı, partasına tərəf getdiyi zaman isə şalvarının cibində qatlama bıçağın konturları açıq-aşkar bilinirdi. Onun dostlarından birinin əlində telefon açıq idi və bayağı bir ara müğənnisi mahnı adına nəsə oxuyurdu. Nərminə müəllimə təmkinlə hamının oturmasını gözləyəndən sonra bir daha üzünü sinfə tutdu:

- Sabah hamınız dərsdə olun. Bütün sinif.

Müəllimlər otağında hamı Nərminə müəlliməyə maraqla baxır, bəziləri sanki onun halına acıyırmış kimi köks ötürür, mənalı-mənalı gülümsəyirdi. Ertəsi gün sinfin yarısı dərsə gəlmişdi. Nərminə müəllimənin öz dərsi olmasa da, gəlib maraqlanmış, bir daha sabah hamının gəlməsini tapşırıb getmişdi. Bu hal həmin həftənin sonuna qədər davam etmişdi. Şagirdlər sanki öz aralarında gizli bir növbələşmə sistemi qurmuşdular, o sistemə uyğun da davranır, dərslərə gəlmirdilər. Sanki onların özləri üçün qurduğu bir ayrıca davamiyyət cədvəli vardı ki, ancaq onun qaydalarına əməl edirdilər. Nərminə müəllimə gəlməyənlərin adını hər gün qeyd dəftərçəsinə yazırdı. Həftənin sonuncu günündə Nərminə müəllimə şagirdlərin ev telefon nömrələrini bir-bir yığdı və valideynlərdən uşaqları dərsə göndərmələrini xahiş etdi. Əksər valideynlər bu zəngə görə təəccübləndilər, uşaqlarını hər gün dərsə yola saldıqlarını dedilər.

- Bilirəm, inanıram, sadəcə, xahiş edirəm, birinci gün mütləq məktəbə gəlsin, bir həftədən sonra isə valideyn iclasımız olacaq, mən hamınıza dəvətnamə göndərəcəyəm, - deyə Nərminə müəllimə valideynlərə bir-bir eyni sözləri söylədi.

Həftənin birinci günü ilk dərs ədəbiyyat idi. Nərminə müəllimə sinif jurnalındakı siyahıdan şagirdlərin adlarını çəkdikcə, onlar əl qaldırıb “burada” deyirdilər. Asəf və dostları yenə də dərsə gəlməmişdilər. Uşaqlar onların məktəbin yaxınlığındakı parkda olduqlarını söylədilər. Daha sonra onlar bir-bir ürəklənib Asəfin, onun dalınca düşüb az qala hər etdiyini təkrarlayan dostlarının barəsində danışmağa başladılar. Asəf cibində bıçaq gəzdirir, siqaret çəkir, özündən kiçik məktəblilərin gündəlik xərcliklərini alıb, onları ac qalmağa vadar edir, hətta, məktəbin yuxarı sinif şagirdlərinə belə hədə-qorxu gəlib idarə edə bilirmiş. Məktəb direktorunun bütün xəbərdarlıqlarına, töhmətlərinə nə özü, nə də dostları ciddi baxır, hətta, söz düşəndə ələ salırmış.

Nərminə müəllimə uşaqlara öz sinif yoldaşları barəsində onlar burada yoxkən bu cür danışmağın yaxşı olmadığını bildirdikdən sonra yeni dərsdən bəhs etdi. Bu gün o, Mikayıl Müşfiq haqqında danışırdı. Cəmi 29 il yaşayan repressiya qurbanı bu gözəl şairimizin həyatından, yaradıcılığından danışdıqca uşaqların onu necə maraqla dinlədiyini görür, sevinirdi.  

Nərminə müəllimənin bir gözü pəncərədə idi. Buradan parkın bir hissəsi görünürdü, Asəflə dostları isə orada səs-küylə gəzişir, əl-qol ata-ata mübahisə edirmiş kimi nəsə danışırdılar. Nərminə müəllimə dərsin sonunda çantasından bir topa bilet çıxarıb şagirdlərin partalarının üstünə düzdü. Bunlar şənbə günü teatrda nümayiş etdiriləcək tamaşanın biletləri idi. Tamaşa Mikayıl Müşfiqə həsr olunmuşdu.

- Asəfgili görən olsa, desin ki, onların biletləri də məndədir, istədikləri vaxt gəlib ala bilərlər.

- Asəfgil və teatr? – az qala bütün uşaqlar səs-səsə verib gülüşdülər, - o biletlər batdı, müəllimə!

- Siz yenə də deyin, - deyə müəllimə əlindəki bir neçə bileti havada hər kəsə göstərib çantasına qoydu.

Pəncərədən görünən parkın bir hissəsində isə Asəflə dostları kimlərləsə dalaşırdılar. Nərminə müəllimə həyəcanla sinifdən çıxıb parka tərəf getdi. Zənnində yanılmamışdı; bir dəstə yaşca da, bədəncə də böyük gənc Asəfgili döyürdü. Nərminə müəllimə ətrafa boylandı ki, bəlkə kimisə köməyə çağıra bilə, lakin yaxınlıqda kimsə yox idi. Gənclərdən ikisi Asəfi yerə yıxıb təpikləyirdi. Nərminə müəllimə düşünmədən onların arasına girib Asəfi müdafiə etməyə çalışdı.

- Çəkil! – deyə birinin qolundan tutub digərini də Asəfdən uzağa itələdi, bir gözüylə də uzaqda görünən adamları görüb ürəkləndi, - bəsdir! Bu dəqiqə polis çağıracam! Kömək edin! Kömək edin!

Gənclər ilk anlarda nə baş verdiyini anlamayıb, karıxıb qaldılar, sonra isə adamların gəldiyini görüb qaçdılar. Asəfin də, onunla birlikdə yerdə yıxılıb qalan digər uşaqların da üz-gözü qanamış, əyin-başı toz-torpağa bulaşmışdı. Onlar müəllimələrini görüb utandılar, birtəhər ayağa qalxıb onları sorğu-suala tutan, zədəli olub-olmadıqlarını yoxlayan adamlara baxmağa çəkinə-çəkinə “Heç nə olmayıb, hər şey qaydasındadır” dedilər.

- Gəlin məktəbə! – Nərminə müəllimə uşaqları məktəbə çağırdı.

Dostları narazılıqla müəllimənin dalınca baxıb, üzlərini Asəfə tutdular ki, onun nə qərar verəcəyinə görə hərəkət etsinlər. Asəf üst-başının tozunu çırpıb dinməz-söyləməz müəllimənin ardınca addımlayanda isə onlar səssiz-səmirsiz eynisini etdilər. Sinfə daxil olduqları zaman orada oturmuş sinif yoldaşları təəccüblə onların halını izləyib suallar yağdırmağa başlasalar da, Nərminə müəllimə hamını sakitləşdirib, Asəfi və dostlarına oturmağı tapşırıb, dərsi keçməyə başladı...

Həmin gün hamı evə getsə də, iki nəfər sinifdə üz-üzə oturub söhbət edirdi. Biri Nərminə müəllimə idi, o biri isə Asəf...

– Atam bizi atıb gedəndə beş yaşım vardı. Anam balaca qardaşımla məni çox böyük əziyyətlə böyütməyə məcbur oldu. Ali təhsili olmadığına görə iş tapa bilmirdi, sonra bir idarəyə xadimə düzəldi. Elə biz də ovaxtdan nəzarətsiz qaldıq. Daha doğrusu, mən. Anam səhərdən axşama işdə olurdu deyə, ac da qaldım, özbaşına küçəyə də çıxdım, dərsdən də qaçdım. Müəllimlərim də bezdi, məktəb yoldaşlarım da. Mənimlə ancaq özüm kimi nəzarətsiz, problemli uşaqlar dostluq elədi. O dostlarım var ha, müəllimə, mənimlə ömür boyu odun içinə də girəcəklər, hər cür çətinliyə də dözəcəklər. Amma mənə nə olursa olsun, qardaşımın təhsil alması üçün hər şey edəcəyəm. Ona lazım olan dəftər-qələmi, kitabları tapıram, hər axşam yanında oturub dərslərini hazırlamağa məcbur edirəm. İstəmirəm mənim kimi olsun. Yaxşı ki mənim kimi avara deyil, məktəbin ən nümunəvi şagirdlərindəndir.

- İstəmirsən sənin kimi olsun? Yəni, sən özünün necə olduğunu düşünürsən, Asəf?

Nərminə müəllimənin bu qəfil sualı Asəfi karıxdırdı. Oğlan nə deyəcəyini bilmədən gah başını aşağı salıb nəsə düşündü, gah nəzərlərini sinfin bir küncünə dikib qaldı.

- Sən necəsən, Asəf? İstəyirəm bu sualıma düşünüb cavab verəsən. Gözləyirəm. Buyur, düşün, de.

- Bilmirsiniz, müəllimə? – Asəf kinayəli təbəssümlə ani olaraq müəlliməsinin üzünə baxsa da, yenə gözlərini kənara qaçırtdı, - bilmirsinizsə, məktəbdə hamıdan soruşun, onlar deyəcəklər.

- Mən hamıdan soruşmaq istəmirəm. Mənə onların səni necə gördükləri maraqlı deyil bu dəqiqə. Mənə maraqlı olan odur ki, sən özün özünü necə görürsən? Asəf başını aşağı salıb susdu. Onun gözləri dolmuşdu. Nərminə müəllimə astaca dörd kəlmə dedi:

- Sən yaxşı oğlansan, Asəf.

Asəf eşitdiyinə inanmayıb təəccüblə müəllimənin üzünə baxdı.

- Yaxşıyam? Siz nə danışırsınız? Bu sözləri mənə hələ heç kim deməyib, başa düşürsünüz? Heç kim. Heç anam da. Hətta, o da məndən hamıya şikayət edir, çünki hamı da məndən ona şikayət edir. Ətrafda baş verən oğurluqları da, davaları da mənim boynuma atırlar. Bayaq parkdakı oğlanlar da buna görə bizi döyürdülər, müəllimə. Məhəllə futbolu vaxtı geyinmə otağında nələrisə oğurlanıb deyə, bizdən bilmişdilər, inandıra da bilmədik. Çünki polisə şikayət edəcəklərini deyirdilər.

- Mən bu məsələdə sizə bacardığım qədər kömək edəcəyəm. Yanınızda olacağam.

- Necə yəni? Siz bizə inanırsınız, hə? Polisə də belə deyəcəksiniz? – Asəfin gözləri sevincdən parıldayırdı.

- Əlbəttə, mən sənə inanıram. Amma gərək sən də, dostların da bundan sonra mənim yanımda olasınız.

- Sizin yanınızda?

- Bəli. Hər gün dərsə gəlməlisiniz, məktəbə dərs adıyla gəlib sonra parka, küçəyə çıxan, vaxtını boş keçirən məktəblilərə nəzarət edəsiniz, problemi olan varsa, öyrənib mənə deyəsiniz. Axı diqqətə, köməyə ehtiyacı olan təkcə sənin balaca qardaşın deyil, onun kimi uşaqların hamısına eyni münasibəti göstərməlisən.

- Düzdür, elədir... – Asəf təsdiqlədi.

O gündən sonra Asəf də, onun dostları da hər gün məktəbə gəlir, dərslərdə iştirak edir, özlərindən böyüklərə hörmətlə, kiçiklərə qayğıyla yanaşırdılar. Əvvəllər müəllimlər də, digər məktəblilər də bu hala çox təəccüblənmişdilər, hətta, yenə Asəfdən, dostlarından çəkinənlər, onlara kobud söz atıb, sanki qəsdən davaya çəkirmiş kimi davrananlar olurdu. Lakin günlər keçdikcə, hamı bu uşaqları normal qəbul edib sevməyə başladı. Bu sevginin isə tək səbəbi Nərminə müəllimənin Asəfə söylədiyi sehrli kəlmələr idi: “Sən yaxşısan, sənə inanıram, sənin yanındayam...”

Növbəti dərs ilinin ilk günündə isə Asəflə dostları gül buketi ilə Nərminə müəlliməni qarşıladılar.

- Sizinlə sağollaşmağa gəlmişik, müəllimə! – Asəf hamının adından gülləri müəlliməyə təqdim edib dedi.

- Sağollaşmağa? Niyə?

– Biz Peşə Kollecinə qəbul olduq. Orada həm oxuyacağıq, həm də sənət öyrənəcəyik. Siz olmasaydınız, biz bəlkə də çoxdan məktəbdən qovulmuşduq, ailələrimiz də bizdən əllərini üzəcəkdi. Sonra da kim bilir nələr olacaqdı...

- Belə demə. Siz yaxşı uşaqlarsınız. Siz kollecdə də nümunəvi tələbələr olacaqsınız. Mən sizə inanıram, uşaqlar. Nə olursa olsun, həmişə də yanınızda olacağam!

Asəf də, dostları da çox sevinirdilər. Nərminə müəllimə isə o anlarda dünyanın ən xoşbəxt müəlliməsi idi!

Hekayə xüsusi layihə olan "Məktəb hekayələri" kitabındandır.